What do we mean when we speak of "federalism"? Is it a single, clearly defined political architecture, or a concept that carries a multitude of meanings, reflecting diverse hopes and fears across different societies? The term "federalism" echoes through constitutional debates, peace negotiations, and discussions about managing diversity, yet its precise significance seems to shift depending on the context and the aspirations we bring to it.

Consider, for a moment, the various ways federalism has been understood and deployed in the modern political landscape.

For some, the essence of federalism lies in the sharing of power between different levels of government. This is the classical, institutional view, emphasizing a constitutional division of authority between a central, or federal, government and regional units – be they states, provinces, or regions. The United States, with its constitutionally delineated powers for both Washington D.C. and the individual states, serves as a textbook illustration. Similarly, Germany's Bundesländer retain significant authority over crucial areas like education, policing, and culture. This understanding of federalism is fundamentally about legal and institutional guarantees – ensuring that no single level of government can unilaterally dominate the others, creating a system of checks and balances rooted in divided sovereignty.

Yet, in deeply plural societies, federalism takes on another crucial meaning: that of a protection of diversity. Here, the political structure is seen as a vital tool for managing ethnic, linguistic, or cultural differences within a single polity. India, for instance, organized its states largely along linguistic lines to accommodate its vast array of languages and cultures. Belgium, too, is structured into regions and communities to reflect its distinct linguistic groups – Dutch, French, and German speakers. In this light, federalism is less about abstract power-sharing and more about the practical work of coexistence – providing different groups a degree of self-rule to preserve their unique identities within a larger union.

A third perspective views federalism primarily as a safeguard against tyranny. This understanding is rooted in a concern for political liberty, seeing decentralization as a means to check the potential for centralized power to become overbearing or oppressive. Switzerland, with its strong cantonal independence, embodies this view, where local autonomy is cherished as a defense against potential national overreach. The theoretical aim in Nigeria's federal structure has often been to prevent the domination of one ethnic group over others by ensuring a distribution of power across many communities. This approach highlights federalism as a bulwark for freedom, dispersing authority to prevent its dangerous concentration.

For marginalized or oppressed groups, particularly in post-colonial or conflict-affected regions, federalism can represent political autonomy and self-determination. Here, it is not merely a governance structure but a framework through which communities aspire to control their own affairs and reclaim their political dignity. Ethiopia's system of ethnic federalism, at least in theory, enshrines the right of nationalities to self-determination, though its practical implementation has, paradoxically, sometimes fueled new tensions. Similarly, many ethnic groups in Myanmar have long demanded federalism as a path to gain autonomy from a Burmaness-dominated central state. This is federalism as a project of liberation – a means for survival and the assertion of collective identity and control.

Beyond its structural or protective roles, some see federalism as a dynamic democratic experiment. In this view, federalism is not a static blueprint but a living political laboratory where regional units can try out new ideas, policies, and governance models, allowing others to learn from their successes and failures. Canada's provinces, for example, have the latitude to adopt different approaches to healthcare and education. Spain's autonomous communities, such as Catalonia and the Basque Country, also experiment with distinct governance models. This perspective emphasizes federalism's capacity to foster pluralism, encourage innovation, and enhance the adaptability of the political system.

In fragile or transitional states, federalism often takes on its most challenging, yet perhaps most vital, role: that of a negotiated peace and fragile trust. In societies deeply divided by conflict, federalism is less about ideal structures and more about the painstaking process of building and maintaining trust between estranged groups. Bosnia and Herzegovina's complex post-war federal system is a stark example, explicitly designed to maintain peace between its constituent ethnic groups. In Iraq, Kurdish regional autonomy is a key component of a power-sharing agreement forged after years of central domination and conflict. In these contexts, federalism is fundamentally a tool for peace-building, a framework to hold a fractured society together.

Finally, there is a more aspirational view that sees federalism not merely as a compromise or a division of labor, but as a moral vision of solidarity across differences. This perspective envisions federalism as a means of creating unity not through forced uniformity, but through a recognition of shared interdependence while deeply respecting local identities and autonomy. The European Union, though not a full federation, embodies elements of this ideal, representing a pooling of sovereignty and a commitment to collective peace and prosperity among diverse nations. This is federalism as a project of deep cooperation, acknowledging that in an interconnected world, flourishing requires working together while honoring distinct ways of life.

So, beyond a system with tiers of governments, why does federalism mean different things to different people? Because it is not a single, fixed concept but a political form capable of embodying diverse aspirations. For some, it is indeed about freedom from domination through dispersed power. For others, it is about protecting cherished identities and ways of life. To some, it is a pragmatic way to govern complex, diverse societies. To others still, it is an ideal of how to live together, acknowledging difference while striving for common purpose. Your insight reflects a profound truth: federalism is not one thing. It is a political language with many dialects, spoken differently in each society, shaped by its unique fears, its enduring dreams, and its complex histories. Understanding federalism requires more than grasping its institutional mechanics; it requires discerning the values and purposes it is meant to serve in a particular time and place.

In an age marked by democratic fatigue, where voter apathy rises and faith in institutions dwindles, a curious question arises: Could the future of democracy lie not in sweeping national reforms, but in the quiet, persistent power of local communities? This is the promise — and the provocation — of Libertarian Municipalism, a political vision that challenges us to reimagine what democracy could be, not as something administered from above, but as something lived from below.

First articulated by the political philosopher Murray Bookchin, Libertarian Municipalism is not easily classified. It is not liberal, not conservative, not even traditionally socialist. It is, instead, a radical reorientation of political life, one that seeks to decentralize power, build local institutions of direct democracy, and link them through confederations. It draws upon ancient ideals, such as the Athenian assembly and the New England town meeting, yet its urgency speaks to our most contemporary discontents.

Modern democracies often pride themselves on electoral mechanisms, constitutional design, and procedural fairness. But too often, they suffer from a crisis of meaning. Citizens are asked to vote, but not to deliberate. To obey laws, but not to participate in their making. Politics becomes a spectator sport — distant, professionalized, and cynical.

Libertarian Municipalism begins with a different premise: that democracy must be personal to be real. Bookchin argued that only by engaging directly in decision-making within our towns, neighborhoods, and cities can we reclaim politics as a moral and communal activity. In other words, governance must be embodied, rooted in places where people know one another, share concerns, and can be held accountable.
This is not nostalgia. It is a critique of a system that has allowed scale to substitute for substance. The centralization of power, both in state institutions and in the economy, has rendered individuals voiceless. Libertarian Municipalism responds not by demanding more representation, but by demanding a different kind of political space.

What kind of citizen does Libertarian Municipalism call forth? Not the consumer-voter who checks a box every few years and retreats into private life. Not the ideological loyalist who defers to party lines or charismatic leaders. Instead, it calls forth an active, deliberative citizen, one who sees politics as an expression of shared responsibility and public reasoning.

Bookchin seemed to believe that participating in municipal assemblies — in deciding budgets, resolving conflicts, imagining common goods — could transform individuals. Self-government, he insisted, is not merely a technique of rule; it is a school of character. It invites people to develop civic virtues: patience, persuasion, humility, judgment. It requires us to listen and to learn, not just to assert.

In this way, Libertarian Municipalism is not only a structural proposal but also an ethical vision. It assumes that human beings flourish not in isolation but in dialogue. It insists that democracy is not merely a set of institutions, but a way of life — one grounded in solidarity, mutual recognition, and the cultivation of public-mindedness.

States were traditionally thought by liberals as necessary evils, the Leviathans. How about living without Levianthans?

Critics might object: how can small assemblies govern a complex society? Would this not invite parochialism, inefficiency, or even chaos?
Here is where Bookchin’s answer lies. He did not envision isolated municipalities acting alone. Rather, he imagined networks of confederated councils, each sending mandated, recallable delegates to coordinate broader affairs. In such a system, decision-making remains rooted in the local, but the outcomes can be collectively binding across regions. This is not anarchy, nor a centralized state. It is a confederation of communities, bound by democratic consent rather than bureaucratic command.

Such a system challenges our dominant metaphors. Where Hobbes gave us the Leviathan — a sovereign with absolute authority — Libertarian Municipalism gives us the Agora, the public space where equals meet and deliberate. Where modern political theory often privileges order and obedience, this vision privileges agency and association.

It also presents a challenge to both the Left and the Right. To the Left, it asks whether state centralization has truly served the cause of liberation, or whether it has merely substituted one ruling class for another. To the Right, it asks whether individual freedom is meaningful in the absence of strong, participatory communities. And to both, it poses this question: can we imagine a society where freedom and equality are not in tension, but mutually reinforcing, because they are grounded in shared civic life?

Ultimately, what makes Libertarian Municipalism compelling is not just its institutional proposals, but its moral sensibility. It invites us to reclaim politics as something more than technocratic management or ideological warfare. It urges us to see politics as the space where we become who we are — not as private selves protecting interests, but as public beings expressing values.

This is the same spirit that animated Aristotle when he called human beings zoon politikon — political animals whose highest capacities are realized in the polis. It echoes Rousseau’s belief that people, when assembled to deliberate on the common good, can become more than the sum of their parts. And it resonates, too, with the civic republican tradition, which holds that freedom is not merely freedom from interference, but freedom through participation.

Libertarian Municipalism is not a utopia. It does not promise perfect harmony or the end of conflict. But it offers a hopeful orientation: that by returning politics to the spaces where we live and relate, we can build a more just, more meaningful democracy. It reminds us that democracy is not something done for us, but something we do together. That citizenship is not a burden, but a calling. And that the health of a society lies not in the size of its GDP or the sophistication of its laws, but in whether its people are truly free to shape their shared lives.

In the end, the question Libertarian Municipalism poses is not simply how we govern, but who we are, when we govern ourselves.

နိုင်ငံရေးဟာ လက်နက်စွဲကိုင်ပြီး ကြမ်းတမ်းတဲ့ စစ်ပွဲတွေကို ဦးတည်တာမဟုတ်ဘဲ ယဉ်ကျေးတဲ့ ပဋိပက္ခ အခင်းအကျင်းဖြစ်ဖို့ ဦးတည်ရမှာဖြစ်တယ်။ ဒါမှလည်း လူတွေဟာ လူပီပီသသ နေရမယ်၊ အခြေခံ လိုအပ်ချက်တွေ ရမယ်။ ဒါကြောင့် လက်နက်တွေအစား နှုတ်စကားတွေကို ယုံကြည်ဖို့လိုတယ်။ ဝေါဟာရတွေကို အဓိပ္ပာယ်အတူတူ နားလည်သဘောပေါက်ပြီး အစဉ်အမြဲ တသမတ်တည်း အသုံးပြုဖို့ လိုတယ်။ ဘာသာစကားနဲ့ ဝေါဟာရတွေဟာ ကျွန်တော်တို့က လောကကြီးကို ဘယ်လိုမြင်တယ်၊ ဘယ်လိုဘာသာပြန်တယ်၊ ဘယ်လိုအဓိပ္ပာယ်ကောက်တယ် ဆိုတာတွေအပေါ်  သက်ရောက်မှုရှိတယ်။

နိုင်ငံရေးမှာ ဘာသာစကားနဲ့ ဝေါဟာရတွေဟာ ရည်ရွယ်ချက်တွေကို ဆက်သွယ်ဖို့အတွက် သုံးတဲ့ကြားခံတွေလောက်သာ မဟုတ်ဘဲ စကားလုံးတွေမှာ အင်အားရှိတယ်။ အဲ့စကားလုံးတွေကနေ အဆင့်အတန်းသတ်မှတ်ပြီး လူ့အဖွဲ့အစည်းကို ခွဲခြားဆက်ဆံကြတယ်။ စကားလုံးတွေကနေ လူထုရဲ့ ကံကြမ္မာ၊ နိုင်ငံရဲ့လားရာကို ပုံဖော်သတ်မှတ်ကြတယ်။
ဥပမာပြောရရင် လူမျိုး၊ လူမျိုးကြီး၊ လူမျိုးငယ်၊ လူမျိုးစု စတဲ့ အသုံးအနှုန်းတွေမှာ အဆင့်အတန်းတွေ သတ်မှတ်ဖော်ပြကြတယ်။ မြန်မာစကားမှာ လူမျိုးဆိုတဲ့ ဝေါဟာရဟာ “လူ-အမျိုးအစား” ဆိုပြီး အဓိပ္ပာယ်ရတယ်။ ရှေးတုန်းက လူမျိုးပေါင်း တရာ့တပါးဆိုတဲ့ စကားဟာ မတူညီတဲ့ လူအုပ်စုတွေကို ရည်ညွှန်းတယ်။ “မျိုး” ဆိုတဲ့ စကားကို သန့်မြင့်ဦးနဲ့ မိုက်ကယ်ချာနေက “မျိုးစေ့” ကိုလဲ ဆိုလိုတယ်လို့ ဖွင့်ဆိုတယ်။ ကုန်းဘောင်ခေတ်က မင်းမျိုးနဲ့ ကျွန်မျိုး ဆိုပြီး ယေဘုယျအနေနဲ့ လူတန်းစားခွဲခြားတယ်။ မူရင်းအနေနဲ့ အာရှတိုက်မှာရှိတဲ့ လူ့အဖွဲ့အစည်းတွေမှာ အိန္ဒိယအသွင်လွှမ်းမိုးတဲ့ လူမှုဖွဲ့စည်းမှုတွေ (Indianization of civilizations) ဖြစ်လာပေမဲ့ အိန္ဒိယထက် ပိုမိုပျော့ပြောင်းပြီး လှုပ်ရှား (socially mobilized) နိုင်တဲ့ လူမှုဖွဲ့စည်းမှုအဖြစ် ပုံဖော်နိုင်တယ်လို့ ယူဆနိုင်တယ်။

ဘုရင်တွေက မိမိတို့ အနိုင်ယူလိုက်တဲ့ လူမျိုးတွေကို “ကျွန်” လို့ အမည်တပ်တယ်။ ဥပမာပြောရမယ်ဆိုရင် ဗန္ဓုလအနေနဲ့ ရခိုင်ကို တိုက်ခိုက်ပြီးနောက် ရခိုင်စစ်ရှောင်သူတွေကို လိုက်လံဖမ်းဆီးရာမှာ အင်္ဂလိပ်ကို ပို့တဲ့ ရာဇသံမှာ “ငါတို့ ကျွန်တွေကို ပြန်ပေး” ဆိုတဲ့သဘော ရေးသားထားတယ်။ ဒါကြောင့် ကုန်းဘောင်ခေတ်တိုင်အောင် စစ်နိုင်သူက “သခင်မျိုး”၊ စစ်ရှုံးတဲ့ ဘုရင်နဲ့ သူ့နိုင်ငံသားတွေက “ကျွန်မျိုး” ဆိုတဲ့ အယူအဆရှိကြောင်း တွေ့မြင်ရတယ်။ ဗြိတိသျှကိုလိုနီလက်အောက် ရောက်တဲ့အခါမှာ ငါတို့က “စစ်ရှုံးသော်လည်း သခင်မျိုး” ဆိုပြီး ယူဆလာကြတယ်။

ယခုခေတ်မှာ “လူမျိုးစု” ဆိုတဲ့ စကားကို Ethnic လို့ ဘာသာပြန် ဖလှယ်လေ့ရှိတယ်။ တကယ်တမ်း Ethnic ဆိုတဲ့ စကားလုံးက အင်္ဂလိပ်ဘာသာမှာလဲ မျိုးဆက်၊ သွေးသားနဲ့ အခြေခံတဲ့အတိုင်း ပြောနေကြသော်လဲ ရှေးခေတ်က အသုံးအနှုန်းများမှာ အခြားနေရာကလာတဲ့ ဒေသရဲ့ ပင်ရင်းယဉ်ကျေးမှု၊ ဘာသာတရားနဲ့ မတူသူတွေကို ဆိုလိုတာဖြစ်တယ်။ “Heathen, Pagan” စတဲ့ စကားလုံးတွေနဲ့ အပြန်အလှန် အဓိပ္ပာယ်ဖလှယ်ပြီး သုံးကြတယ်။ ဒါကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံမှာရှိတဲ့ လူမျိုးစုတွေကို Ethnic လို့ သတ်မှတ်တာကို ရှေးခေတ်အင်္ဂလိပ်တဦးသာ ဖတ်လိုက်မယ်ဆိုရင် အခြားဒေသက လာကြတဲ့ အဓိကမဟုတ်တဲ့ လူအုပ်စုငယ်များလို့သာ နားလည်သွားကြပေလိမ့်မယ်။ ယခုခေတ်မှာတော့ Ethnic က မျိုးရိုး ဆက်စပ်မှုအတွက် သုံးတဲ့ စကားလုံး ဖြစ်နေပြီ။

ကုလသမဂ္ဂက မိမိတို့ရဲ့ ဌာနေဒေသမှာပဲ မွေးပြီး နိုင်ငံရေးအာဏာ မရရှိသူတွေကို Indigenous ဖြစ်တယ်လို့ ဘာသာပြန်တယ်။ မြန်မာလို “ဌာနေတိုင်းရင်းသား” လို့ ဘာသာပြန် ခေါ်ဝေါ်တယ်။ ဒါပေမဲ့ ဗမာတွေကလဲ ဌာနေတိုင်းရင်းသားဖြစ်သလား လို့ မေးစရာဖြစ်လာတယ်။ တို့ဗမာအစည်းအရုံးခေတ်က စာတွေမှာ “ယနေ့ နိုင်ငံရင်းသားဖြစ်သော ဗမာတို့သည် အာဏာမရသေး” လို့ ဖော်ပြထားတယ်။ လွတ်လပ်ရေးကြေငြာစာတမ်းမှာတော့ တိုင်းရင်းသား ဆိုတဲ့ အသုံးအနှုန်း နှစ်ကြိမ်ပါဝင်ပြီး “တိုင်းပြည်၊ နိုင်ငံ၏ အရင်းအစမှတည်သော လူသား၊ သားသမီး” ဆိုတဲ့ အဓိပ္ပာယ်မျိုး ကောက်နိုင်တယ်။ ဒါပေမဲ့ လူမျိုးစုနဲ့ တိုင်းရင်းသားကို  အတူတူလိုပဲ သုံးကြတယ်။ ဗမာစကားရဲ့ ရှုထောင့်နဲ့ကြည့်မယ်ဆိုရင် နိုင်ငံရင်းသားမှာ ဗမာပါတယ်လို့ ဆိုနိုင်သော်လဲ “ဌာနေတိုင်းရင်းသား အခွင့်အရေး” (Indigenous Rights) ကို ကုလသမဂ္ဂက ဖွင့်ဆိုရာမှာ နိုင်ငံရေးအာဏာမရတဲ့ ဖိနှိပ်ခံလူထုကို ဆိုလိုခြင်းဖြစ်တယ်။ ဗမာစကား “ဌာနေ တိုင်းရင်းသား” မှာ နိုင်ငံရေးအာဏာ လူများစုဖြစ်တဲ့ ဗမာတို့ကို ထည့်သွင်းထားတဲ့အတွက် “ဌာနေတိုင်းရင်းသား အခွင့်အရေး” ဆိုင်ရာ စာချုပ်၊ စာတမ်း၊ ညှိနှိုင်းမှုနှင့် အကာအကွယ်အားလုံးကို သက်ရောက်စေခြင်း မရှိတော့ပေ။ ဒါကြောင့် “ဗမာလည်း တိုင်းရင်းသားပဲ” ဆိုတာမှန်ပေမဲ့ အစီအမံအားဖြင့် ဖိနှိပ်ခံ ဌာနေတိုင်းရင်းသားတွေရဲ့ အခွင့်အရေးကို ကာကွယ်တဲ့ ယန္တရားတွေဟာ မြန်မာနိုင်ငံမှာ အသုံးမဝင်ဘူးလို့ ဆိုလိုရာ ရောက်သွားလိမ့်မယ်။

နောက်ထပ်စကားတမျိုးမှာ “လူမျိုးကြီး” ဆိုတဲ့ အသုံးအနှုန်းဖြစ်တယ်။ ကိုလိုနီခေတ် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းတို့ လက်ထက်ကတည်းက လူမျိုးကြီးဆိုတဲ့ အသုံးအနှုန်းဟာ ဂုဏ်ရှိတဲ့၊ ယဉ်ကျေးမှုမြင့်တဲ့၊ စုစည်းနိုင်တာကို ဖော်ပြတဲ့ ဝေါဟာရအဖြစ် မြင်ကြတယ်။ ယခုခေတ်မှာ လူမျိုးကြီး လို့ပြောရင် ဖိနှိပ်သူတွေ၊ မတရားဂုဏ်မောက်သူတွေအဖြစ် မြင်ကြပြီး ဝေါဟာရက ပေးတဲ့ ခံစားချက်က ပြောင်းလဲသွားတယ်။ နိုင်ငံရေးအရ စုစည်းနိုင်ပြီး ဘာသာစကား၊ ယဉ်ကျေးမှုတူကြတဲ့ လူမျိုးစုတွေ စုပေါင်းခြင်းကို လူမျိုးကြီးတရပ် ပေါ်လာတယ်ဆိုပြီး ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းကိုယ်တိုင် နားလည်ထားတယ်လို့ သူ့ရဲ့ ဖဆပလ ပဏာမညီလာခံ ပြင်ဆင်တဲ့မိန့်ခွန်းမှာ တွေ့ရတယ်။ ဒီလို ဖွင့်ဆိုချက်ကို ယခုခေတ်မှာ အမျိုးသားလူထု Nation ဆိုတဲ့ အမြင်နဲ့ တိုက်ရိုက်ဖလှယ်ကာ နားလည်နိုင်တယ်။ အဲ့အချိန်က မွန်၊ ရခိုင်တို့ကိုတောင် လူမျိုးကြီး ဆိုပြီး ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းက မသတ်မှတ်ဘဲ လူမျိုးကြီးဖြစ်လာဖို့ ပါဝင်ရမဲ့လူမျိုးစုတွေလို့သာ ရှုမြင်ခဲ့တယ်။ ယခုခေတ်မှာ ဒီစကားလုံးဟာ အတိုင်းအတာတခုအထိ နိုင်ငံရေးအာဏာကို စုဖွဲ့ပိုင်ဆိုင်ဖူးတဲ့ သမိုင်းရှိသူတွေလို့ နားလည်ကြတယ်။

အင်္ဂလိပ်ဝေါဟာရ Nation ဆိုတာ မူလအဓိပ္ပာယ်အရ မွေးလာတဲ့သဘော၊ မွေးရာပါတဲ့သဘော၊ ဘာသာစကားနဲ့ လူမှုရေးဆက်သွယ်ကာ အတူယှဉ်တွဲနေလိုတဲ့ သဘောလို့ ဆိုလိုတယ်။ ယခုခေတ်မှာ (အထူးသဖြင့် လူမျိုး တမျိုးထဲရှိတဲ့ ဥရောပနိုင်ငံတွေမှာ) Nation ဆိုတဲ့ အသုံးအနှုန်းက State ဆိုတဲ့ နိုင်ငံကို ရည်ညွှန်းတာလဲ ရှိပြန်တယ်။ Nationality လို့ ဆိုရင် လူမျိုးများလွန်းတဲ့ ရွှေ့ပြောင်းလာသူတွေရဲ့ အမေရိကန်နိုင်ငံ၊ ဒါမှမဟုတ် လူမျိုးတခုထဲရှိပြီး ကွဲပြားမှုနည်းတဲ့ ဂျာမဏီလို နိုင်ငံတွေမှာ Citizen နဲ့ သဘောတရားတူတူ သုံးကြတယ်။ ဒါပေမဲ့ အမေရိကန်နိုင်ငံမှာ Novajo Nation လို့ ပြောလိုက်တာနဲ့ ဌာနေတိုင်းရင်းသားတို့ရဲ့ စုဖွဲ့မှုလို့ နားလည်ကြသေးတယ်။ Nation ဟာ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ဆက်စပ်မှု ဖြစ်ပြီး State ဆိုတာ အာဏာနဲ့အုပ်ချုပ်တဲ့ နိုင်ငံလို့ နားလည်လို့ရတယ်။ Nation အတွက် မြန်မာမှာ အနီးစပ်ဆုံးစကားမှာ “အမျိုးသားလူထု” ဖြစ်တယ်။

ဝေါဟာရတွေကို ဒီလိုကြည့်လိုက်ရင် စကားတလုံးချင်းစီက လူမှုနိုင်ငံရေးအပေါ် သက်ရောက်မှုတွေရှိကြတယ်။ “နိုင်ငံ” ဆိုတဲ့ ဝေါဟာရဟာ အရေးပါမှု၊ စိန်ခေါ်မရမှု၊ အာဏာရှိမှုကို ဖော်ပြပြီး “လူမျိုး” ဆိုတာ စုစည်းမှု၊ ဆက်စပ်မှုကို ဖော်ပြတယ်။ “လူမျိုးစု” ဆိုတဲ့ စကားမှာ သေးငယ်မှု၊ အာဏာမရှိမှုကို ဖော်ပြရာရောက်ပြီး ယနေ့ “လူမျိုးကြီး” ဆိုတဲ့စကားမှာ ဖိနှိပ်တတ်မှု၊ မလိုလားမှုကို ဖော်ပြရာရောက်တယ်။ “တိုင်းရင်းသား” ဆိုတဲ့ စကားလုံးဟာ မူလဒေသ အရင်းအမြစ်တွေနဲ့ သက်ဆိုင်မှု၊ နိုင်ငံရဲ့အောက်မှာ တည်ရှိတယ်လို့ ဖော်ပြတယ်။ “ခိုးဝင်လာသူများ” ဆိုတဲ့ စကားလုံးမှာ မလိုလားအပ်မှုနဲ့ ဥပဒေပြင်ပကနေ စီရင်လို့ရတယ်ဆိုတဲ့ စဉ်းစားချက်ကို ပေးတယ်။ “လူမျိုးငယ်” ဆိုတဲ့ စကားလုံးမှာ အာဏာမရှိမှုနဲ့ ခေတ်နောက်ကျမှုလို့ ဆိုလိုရာရောက်တယ်။ “လူမျိုးရေးအမြင်” ဆိုတဲ့ စကားမှာ မကျေနပ်မှု၊ ခေတ်နောက်ပြန်ဆွဲမှု ဆိုပြီး ယူဆကြတယ်။ ဒီလို စကားလုံးတွေရဲ့ အသုံးအနှုန်းတွေဟာ လူထုအပေါ် ဘယ်လိုသက်ရောက်မှုရှိစေလဲဆိုတာတွေကို နားလည်ဖို့လိုတယ်။

ဒါထက်အရေးကြီးတာက တယောက်တမျိုး ဝေါဟာရတွေကို သုံးချင်သလို သုံးကြပြီး နိုင်ငံရေးကို ညှိနှိုင်းကြတဲ့အခါ ဆိုလိုတာတမျိုး၊ နားလည်တာတမျိုး ဖြစ်လာပြီး နောင်မှာ သဘောတူထားသမျှ ပြိုကျပြီး အမုန်းပွားရတော့တယ်။ ဥပ‌မာ ဒီမိုကရေစီဆိုတဲ့ စကားလုံးကိုပင် KNU က ပဲခူးရိုးမကျပြီးတဲ့ကာလတွေမှ စတင်ပြီး “အမျိုးသားဒီမိုကရေစီ (Ethnic democracy)” အဖြစ် ညွှန်းဆိုခဲ့တယ်။ နောက်ပိုင်းတွင် တိုင်းရင်းသားမျိုးစုံက လူမျိုးရေးလွတ်မြောက်ရေးနဲ့ ယှဉ်တွဲတဲ့ “Decolonized democracy” နဲ့ နိုင်ငံရေး ကိုယ်စားလှယ်များအားလုံးက သဘောတူညှိနှိုင်းရပြီး ရလာတဲ့ “Consociational democracy” ကို ညွှန်းဆိုတယ်။ NLD က လူမှုရေးအရ အမြင်သာတဲ့ “Depoliticized democracy” နဲ့ NLD ကို ဗဟိုပြုပြီး အားလုံးလာကပ်ကြတဲ့ ကင်းခြေများသဏ္ဍာန် “Centripetal democracy” ကို ညွှန်းဆိုတယ်။ စစ်တပ်က သူ့ထိန်းချုပ်မှုအောက်မှာ ရှိတဲ့ “စည်းကမ်းပြည့်ဝသော”လို့ ခေါင်းစဉ်အမှားတပ်ထားတဲ့ “Illiberal democracy” ကို ညွှန်းရာတွင် သုံးတယ်။ ယခုခေတ်မှာလဲ စစ်တပ်၊ NUG နဲ့ တိုင်းရင်းသားတော်လှန်ရေးအဖွဲ့အားလုံးက ဖက်ဒရယ်ဒီမိုကရေစီ လို့ ပြောနေပေမဲ့ လက်တွေ့ဆိုလိုရင်းကတော့ မတူကြပါ။

စကားလုံးတွေကို ဖတ်တဲ့၊ နားထောင်တဲ့အခါမှာ သူတို့ရဲ့ နောက်ကွယ်က ဘာကိုဆိုလိုတယ်ဆိုတဲ့ ရည်ရွယ်ချက်ကို တွေးဖို့လိုပါတယ်။ စစ်တပ်က “ငြိမ်းချမ်းရေး”လို့ ပြောတဲ့အခါ လက်နက်ဖြုတ်သိမ်းရေးကို ဆိုလိုတာဖြစ်နိုင်တယ်။ “ဒီမိုကရေစီ ဖက်ဒရယ်” ဆိုတဲ့ စကားကလဲ ပညာရပ်ဆိုင်ရာ ဝေါဟာရမှာရှိတဲ့ စကားမဟုတ်ပါ။ ဒီစကားကို ဖန်တီးရတဲ့ရည်ရွယ်ချက်က အာဏာစုစည်းမှုဟာ အမျိုးသားတန်းတူရေးထက် အရေးကြီးတယ်ဆိုတဲ့ အမြင်ကို အခြေခံထားတယ်လို့ ဆိုနိုင်တယ်။ “မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ ဖြစ်စဉ်ဟာ ထူးခြားတယ်” ဟု အားလုံးက ပြောကြတယ်။ စစ်တပ်အတွက် ဒီစကားက “ငါတို့နိုင်ငံရေးက မထွက်နိုင်၊ တိုင်းရင်းသားတွေ လက်နက်အရင်ဖြုတ်ပါ” လို့ ပြောဖို့ သုံးတတ်တယ်။ ဌာနေလူမျိုး တိုင်းရင်းသားလှုပ်ရှားမှုတွေကတော့ လစ်ဘရယ်ဒီမိုကရေစီကို တိုက်ရိုက်သုံးမရသေးဘူးလို့ ပြောလိုတာဖြစ်နိုင်တယ်။

ဒီလို ပြောတာဟာ မယုံကြည်မှုကို တိုးစေဖို့ ရည်ရွယ်တာမဟုတ်ဘဲ စကားလုံးတွေကို ကျော်ပြီး နားလည်ဖို့ဖြစ်တယ်။ ဒါ့အပြင် စကားလုံးတွေကို အခြေခံပြီး တည်ဆောက်တဲ့ ယုတ္တိအမှားတွေ မဖြစ်စေဖို့ ရည်ရွယ်ပါတယ်။ စကားလုံးတွေကို နားလည်မှု တူ မတူ ဆိုတဲ့အချက်ကို အမြဲဆန်းစစ်ဖို့ လိုပါတယ်။
 

သစ်ပင်တွေကြီးထွားတယ်။ မြစ်တွေစီးဆင်းတယ်။ ကျောက်တုံးတွေကို လွှတ်ချလိုက်ရင် ကျသွားတယ်။ လေတိုက်သွားတာ မျက်နှာမှာ ခံစားရတယ်။ ဆားအရသာကို လျက်ကြည့်နိုင်တယ်။ မိုးကြိုးသံကို ကြားနိုင်တယ်။ ဒီကမ္ဘာက လက်တွေ့အမှန််ဖြစ်တယ်ဆိုတာ ရှင်းနေတာပါပဲ။ ဒါပေမယ့် ကျွန်ုပ်တို့ မကြာခဏမေ့တတ်တာက ဒီကမ္ဘာကို တိုက်ရိုက်ထိတွေ့နိုင်တာမဟုတ်ဘူးဆိုတာပါ။ ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့  "အာရုံခံစားမှုတွေ" ဆိုတဲ့ စစ်ထုတ်စနစ် (ဒါမှမဟုတ်) ဘာသာပြန်မှုကနေတဆင့်ပဲ သိရှိနိုင်တာဖြစ်တယ်။

ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့ အာရုံခံစားမှုတွေဟာ အံ့သြစရာကောင်းပေမယ့် ကန့်သတ်ချက်တွေရှိတယ်။ ကျွန်ုပ်တို့မျက်လုံးတွေက မြင်နိုင်တဲ့အလင်းရောင်စဉ် (visible spectrum) ဆိုတဲ့ အလင်းရဲ့သေးငယ်တဲ့အစိတ်အပိုင်းကိုပဲ မြင်နိုင်တယ်။ ဒါက ခရမ်းလွန်ရောင်ခြည်၊ အနီအောက်ရောင်ခြည်နဲ့ အခြားဖြာထွက်မှုတွေပါဝင်တဲ့ ပိုမိုကြီးမားတဲ့အလင်းကမ္ဘာထဲကမှ သေးငယ်တဲ့ အကွာဟလေးတခုပါပဲ။ ကျွန်ုပ်တို့နားတွေက ဆင်တွေရဲ့ ပြောနေတဲ့ အနိမ့်သံတွေ၊ လင်းနို့တွေရဲ့ ထုတ်နေတဲ့ အမြင့်သံတွေကို မကြားနိုင်တဲ့ အသံအတိုင်းအတာအရ သေးငယ်တဲ့အပိုင်းကိုပဲ ကြားနိုင်တယ်။ အရေပြားက ထိတွေ့မှုကိုခံစားနိုင်ပေမယ့် ကျွန်ုပ်တို့ကိုဝန်းရံနေတဲ့ သိမ်မွေ့တဲ့စွမ်းအင်တွေကိုတော့ မခံစားနိုင်ဘူး။ နာကျင်မှုဆိုတာတောင် လက်တွေ့ဒဏ်ရာထက် ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့အာရုံကြောတွေနဲ့ ဦးနှောက်က ဘယ်လိုနားလည်သလဲဆိုတာနဲ့ ပိုသက်ဆိုင်တယ်။ ဒီကမ္ဘာက ကျွန်ုပ်တို့ အာရုံခံနိုင်တာထက် ပိုမိုကြွယ်ဝတယ်။

မိုက်ခရိုစကုပ်၊ အပူချိန်တိုင်းကိရိယာ၊ ဂြိုလ်တုတွေလို ကိရိယာတွေနဲ့ ကျွန်ုပ်တို့ ပိုမိုနားလည်နိုင်တယ်လို့ ထင်ကောင်းထင်နိုင်တယ်။ တစိတ်တပိုင်းအားဖြင့် မှန်ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် ဒီကိရိယာတွေကို ကျွန်ုပ်တို့က နားလည်ဖို့ ဘာသာပြန်ဖို့လိုအပ်တုန်းပါပဲ။ တယ်လီစကုပ်တလုံးက ကြယ်တပွင့်ကို "မြင်တာ" မဟုတ်ဘူး။ သူက ကျွန်ုပ်တို့ကို ရုပ်ပုံ (ဒါမှမဟုတ်) အချက်ပြမှုတခုပြပြီး ကျွန်ုပ်တို့က ဒါကို အဓိပ္ပါယ်ပြန်ရတယ်။ ရိုးရှင်းတယ်ထင်ရတဲ့ စက်တွေတောင် လူသားတွေရဲ့အတွေးအခေါ်တွေကို အခြေခံပြီး လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းတွေမှာ အသုံးပြုကြတာပါ။ အပူချိန်တိုင်းကိရိယာက ဂဏန်းတလုံးပြပေးတယ်။ ဒါပေမယ့် ဒီဂဏန်းရဲ့အဓိပ္ပါယ်၊ ဒါနဲ့ဘာလုပ်မလဲ၊ ဒါကိုဘယ်လိုခံစားရမလဲဆိုတာ - ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့ယဉ်ကျေးမှုက သင်ပေးတာပါ။

အပူချိန်ဆိုတာကို စဉ်းစားကြည့်ရအောင်။ ရိုးရှင်းတဲ့အချက်တခုလို့ ထင်ရမဟုတ်လားတယ်။ ပူလား အေးလား? ကျွန်ုပ်တို့က သာမိုမီတာဂဏန်းကိုကြည့်ပြီး အဝတ်အစားရွေးနိုင်တယ်။ ဒါပေမယ့် အပူချိန်ဆိုတာ ကိုင်ထားလို့မရဘူး။ အရောင်မဟုတ်ဘူး။ အသံမဟုတ်ဘူး။ ဒါက အလွန်သေးငယ်တဲ့အမှုန်တွေ ဘယ်လောက်မြန်မြန်ရွေ့လျားနေလဲဆိုတာကို တိုင်းတာတဲ့နည်းလမ်းတခုပါ။ ကျွန်ုပ်တို့မမြင်နိုင်တဲ့အရာတခုကို ဖော်ပြဖို့ ဖန်တီးထားတဲ့ အတွေးအခေါ်တခုပါ။ ပြီးတော့ မတူညီတဲ့ယဉ်ကျေးမှုတွေနဲ့ အချိန်ကာလတွေမှာ ဒါကို မတူညီတဲ့နည်းလမ်းတွေနဲ့ တိုင်းတာကြတယ်။ ဆဲလ်စီယပ်စ်၊ ဖာရင်ဟိုက်၊ ကယ်လ်ဗင်။ စနစ်တခုစီမှာ လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းက သဘောတူညီထားတဲ့ ကိုယ်ပိုင်စည်းမျဉ်းတွေရှိတယ်။ အလွန်သေးတဲ့ အက်တမ်၊ အီလက်ထရွန် အဆင့်မှာ အပူချိန်ဟာ လူတွေ နားလည်သလို "ပူ" တာ မဟုတ်ဘူး။ "ပူ" တယ်ဆိုတာ လူက ဘာသာပြန်ထားတာပဲ။ တကယ်က အမှုန်တွေရဲ့ အရွေ့ပဲ။ ဗြိတိန်မှာ "အခန်းပုံမှန်အပူချိန်"လို့ခေါ်တာက အရှေ့တောင်အာရှမှာ အေးလွန်းတယ်လို့ ခံစားရနိုင်တယ်။ ယဉ်ကျေးမှုတခုမှာ အဖျားရှိတာက အနားယူဖို့လိုတယ်လို့ အဓိပ္ပါယ်ရှိပေမယ့် အခြားတယဉ်ကျေးမှုမှာတော့ ခန္ဓာကိုယ်အတွင်းမှာ တခုခုမှားယွင်းနေတဲ့လက္ခဏာလို့ မြင်ပြီး ဆေးဖက်ဝင်အပင်တွေနဲ့ အထူးလုပ်ဆောင်မှုတွေ လိုအပ်တယ်လို့ ယူဆနိုင်တယ်။ ခန္ဓာကိုယ်ရဲ့အပူချိန်က လက်တွေ့ဖြစ်တယ်။ ဒါပေမယ့် ဒါရဲ့အဓိပ္ပါယ်၊ ဒါကိုကျွန်ုပ်တို့ဘယ်လိုနားလည်သလဲ၊ ဒါကိုအခြေခံပြီး ကျွန်ုပ်တို့ဘဝတွေကို ဘယ်လိုနေထိုင်သလဲဆိုတာ၊ ဒါတွေကို လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းက ပုံဖော်ပေးသေးတယ်မဟုတ်လား။

အလေးချိန်ကလည်း လက်တွေ့အခြေခံသလိုပါပဲ။ ကျောက်တုံးတလုံးကို လွှတ်ချလိုက်ရင် ကျသွားတယ်။ ဆန်အိတ်တအိတ်ကို မလိုက်ရင် လက်တွေ့ပင်ပန်းတယ်။ ဒါပေမယ့် "အလေးချိန်"ဆိုတာ ဘာလဲ? ဒါက ဒြပ်ထုအပေါ် မြေဆွဲအားရဲ့ဆွဲအားပါ။ မြေဆိုရာမှာ ကမ္ဘာပေါ်မှာတိုင်းတဲ့ အလေးချိန်နဲ့ တခြားဂြိုလ်တွေမှာ တိုင်းလို့ရတဲ့ အလေးချိန် မတူညီဘူး။ အလေးချိန်ဟာ ကိုယ်တိုင်းနေတဲ့ ပစ္စည်းထက် ကိုယ်တိုင်းနေတဲ့နေရာအပေါ် ပိုမှီခိုတယ်။ မြေဆွဲအားကိုယ်၌က မမြင်ရဘူး။ ဒါက မြင်မရတဲ့အပြန်အလှန်သက်ရောက်မှုတခုဖြစ်ပြီး သင်္ချာနဲ့ဖော်ပြတယ်၊ မော်ဒယ်တွေနဲ့ ခန့်မှန်းတယ်၊ နှိုင်းယှဉ်မှုတွေသုံးပြီး သင်ကြားတယ်။ ဒါက လက်တွေ့ဖြစ်တယ်။ ဒါပေမယ့် ဒါကိုနားလည်ပုံက ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာသင်္ကေတတွေနဲ့ အတွေးအခေါ်တွေကနေ အမြဲပုံဖော်နေတာပါ။ တချို့အရင်ခေတ်ယဉ်ကျေးမှုတွေမှာ ကိုယ်အလေးချိန်များတာက ချမ်းသာတဲ့လက္ခဏာလို့ မြင်ကြတယ်။ အခြားယဉ်ကျေးမှုတွေမှာတော့ ပေါ့ပါးတာက စင်ကြယ်မှုရဲ့လက္ခဏာလို့ အဓိပ္ပါယ်ရှိတယ်။ ဒီနေ့ခေတ် ကျန်းမာရေးကို အလေးပေးတဲ့ယဉ်ကျေးမှုတွေမှာ အလေးချိန်က ကိုယ်ကျင့်တရားဆိုင်ရာအဓိပ္ပါယ်တွေ ပါလာတယ်။ လူတွေကို ခန္ဓာကိုယ်အလေးချိန်နဲ့ပဲ မကဘဲ ဒီအလေးချိန်က သူတို့ရဲ့အားထုတ်မှု၊ တန်ဖိုး၊ ဒါမှမဟုတ် ဆွဲဆောင်မှုအပေါ် ဘာပြောသလဲဆိုတာနဲ့လည်း အကဲဖြတ်ခံရတယ်။ ကယ်လိုရီတိုင်းစက်ပေါ်က ဂဏန်းတလုံးက ရူပဗေဒသက်သက်မဟုတ်ဘူး။ ဒါက လူမှုရေးအဓိပ္ပါယ်တွေလည်း ပါဝင်နေတယ်။

ဒြပ်ဆွဲအားဆိုတဲ့ အကြီးမားဆုံးနဲ့ ဓမ္မဓိဋ္ဌာန် အကျဆုံးအားတခုတောင် မတူညီတဲ့နည်းလမ်းတွေနဲ့ နားလည်နိုင်တယ်။ နယူတန်က ဒါကို ဆွဲအားလို့မြင်တယ်။ အိုင်းစတိုင်းက အာကာသရဲ့ကွေးညွတ်မှုလို့ မြင်တယ်။ ဒီနေ့ခေတ် သိပ္ပံပညာရှင်တချို့က ကွမ်တမ်ဆွဲအား၊ ကြိုးသီအိုရီ၊ ဒါမှမဟုတ် အခြားအရာတွေကနေ ပေါ်ထွက်လာတဲ့အားလို့ ပြောကြတယ်။ ပန်းသီးကျတဲ့ပုံက မပြောင်းလဲသေးဘူး။ ဒါပေမယ့် ဘာကြောင့်ကျရတာလဲဆိုတဲ့ ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့ရှင်းလင်းချက်တွေက ပြောင်းလဲသွားတယ်။ မြေဆွဲအားက လက်တွေ့ဖြစ်တယ်။ ဒါပေမယ့် ဒါနဲ့ပတ်သက်တဲ့ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့အသိပညာက အမြဲပြောင်းလဲနေနိုင်တယ်။ ဒါဟာလည်း သိပ္ပံရဲ့သဘာဝပဲ ပိုကောင်းတဲ့မော်ဒယ်လ်တွေဖော်ပြဖို့ မရှိသေးခင် အကောင်းဆုံးလို့ရွေးထားတာကို အသုံးချဖို့ ယုံထားတာ  Provisional Truths တွေပဲ။ ပိုကောင်းတဲ့မော်ဒယ်လ် ဖြစ်လာရင်ပြောင်းရမှာပဲ မဟုတ်လား။

ဒါက လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းအနေနဲ့ အသိပညာတည်ဆောက်ပုံရဲ့ ရိုးရှင်းတဲ့အမှန်တရားပါ။ ဒါက "အားလုံး နတ္ထိ၊ ဘာမှမရှိဘူး"လို့ မဆိုလိုဘူး။ ဒါက ကျွန်ုပ်တို့က ပြောင်းလဲနေတဲ့ အနတ္တအရှိတရားကို အဓိပ္ပါယ်တွေကနေတဆင့်ပဲ နားလည်တယ်၊ အဓိပ္ပါယ်ဆိုတာ ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့ဘာသာစကား၊ သမိုင်း၊ အတူတူနားလည်ထားတဲ့အရာတွေကနေ အမြဲပုံဖော်နေတယ်လို့ ဆိုလိုတာပါ။ ကျွန်ုပ်တို့အပြင်ဘက်မှာ ကမ္ဘာတခုရှိတယ်။ ဒါပေမယ့် ကျွန်ုပ်တို့က နှိုင်းယှဉ်မှုတွေ၊ အမျိုးအစားတွေ၊ သဘောတူညီထားတဲ့အမှန်တရားတွေသုံးပြီး ဒါနဲ့ဆက်သွယ်တယ်။

ဒါကို ဘာသာစကားနဲ့ အရှင်းဆုံးမြင်နိုင်တယ်။ ဘာသာစကားက လက်တွေ့ကိုနားလည်ဖို့ ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့ကိရိယာပါ။ ဒါက ကမ္ဘာကိုဖော်ပြတာပဲမဟုတ်ဘူး။ ဒါက ကျွန်ုပ်တို့မြင်ပုံကိုပါ ပြောင်းလဲစေတယ်။ အီနွိုက်လူမျိုးတွေမှာ နှင်းအတွက် စကားလုံးများစွာရှိတယ်၊ တခုစီက အနည်းငယ်ကွဲပြားတဲ့နှင်းအမျိုးအစားတွေကို ဖော်ပြတယ်။ ဂျပန်ဘာသာမှာ "komorebi" ဆိုတဲ့ စကားလုံးရှိတယ်။ အရွက်တွေကနေ နေရောင်ဖြတ်သန်းဝင်ရောက်တဲ့အလင်းအတွက်ပါ။ အင်္ဂလိပ်လိုဆိုရင် လှတယ်လို့ပြောနိုင်ပေမယ့် ဒီတိကျတဲ့ခံစားမှုအတွက် စကားလုံးတလုံးမရှိဘူး။ ခံစားမှုက ရှိနေတယ်။ ဒါပေမယ့် ကျွန်ုပ်တို့ယဉ်ကျေးမှုက ဒါကို ဒီလောက်အထိ သတိထားမိဖို့ သင်မပေးဘူး။ ရုရှားလူမျိုးတွေအတွက် အပြာရောင်ဟာ တမျိုးတည်း မဟုတ်ဘူး။

ဘာသာစကားက တည်ငြိမ်နေတာမဟုတ်ဘူး။ ဒါက ပြောင်းလဲပြီး လိုက်လျောညီထွေဖြစ်အောင် လုပ်တယ်။ စကားလုံးအသစ်တွေပေါ်လာပြီး အဟောင်းတွေပျောက်ကွယ်သွားတယ်။ ဥပမာ "cool" ဆိုတဲ့စကားလုံးက အရင်တုန်းက အပူချိန်ကိုပဲဆိုလိုတယ်၊ အခုတော့ ခေတ်စားတယ်လို့ပါဆိုလိုနိုင်တယ်။ မိုက်တယ်လို့ပြောရင် အရင်က မကောင်းဘူး၊ အခုခေတ်မှာက ကောင်းတယ်လို့ ဆိုလိုလာတယ်။ "Friend" က နာမ်ဖြစ်ခဲ့တယ်၊ အခုတော့ "အွန်လိုင်းမှာ သူမကို friend လုပ်လိုက်တယ်" ဆိုတဲ့ ကြိယာအဖြစ်သုံးနိုင်တယ်။ ဗိုက်ကင်းတွေက အုပ်ချုပ်သူ၊ အင်္ဂလိုဆက်ဆွန်တွေက လုပ်သားတွေ ဖြစ်ခဲ့တဲ့အတွက် အင်္ဂလိပ်စကားမှာ နွား၊ သိုး၊ ဆိတ်တို့လို အကောင်တွေကို အင်္ဂလိုဆက်ဆွန်သံနဲ့ Cow, Sheep, Goat လို့ ခေါ်ပြီး အသားတွေကိုတော့ ဗိုက်ကင်းတွေက Beef, Lamb,  Mutton စသည်ဖြင့် ခေါ်တယ်။ မြန်မာမှာ "စားသည်" "အိပ်သည်" "သေသည်" ဆိုတာကို လူတန်းစားအလိုက်ပြောနည်း များစွာရှိတယ်။ လူတွေရဲ့ လိုအပ်ချက်တွေနဲ့ နည်းပညာပြောင်းလဲတာနဲ့အမျှ ကျွန်ုပ်တို့စကားလုံးတွေကလည်း ကြီးထွားလာတယ်။ ဘာသာစကားပြောင်းလဲတာနဲ့အမျှ ကျွန်ုပ်တို့လက်တွေ့ကိုမြင်ပုံကလည်း ပြောင်းလဲတယ်။

စိတ်ကျန်းမာရေးကို စဉ်းစားကြည့်ပါ။ လွန်ခဲ့တဲ့နှစ် ၁၀၀ လောက်ကတော့ စိုးရိမ်စိတ်၊ စိတ်ဓာတ်ကျမှု၊ ဒါမှမဟုတ် စိတ်ဒဏ်ရာဆိုတဲ့ စကားလုံးတွေက နေ့စဉ်စကားပြောမှာမှ မဟုတ်ဘူး။ လူတွေက စိတ်လှုပ်ရှားလွန်းတာ၊ ဝမ်းနည်းတာ၊ ဒါမှမဟုတ် "အာရုံကြောပြဿနာ"တွေအကြောင်း ပြောကြတယ်။ ဒီနေ့ခေတ်မှာတော့ ဒီလက္ခဏာတွေကို ကုသဖို့နည်းလမ်းတွေရှိတယ်။ ကုထုံး၊ ဆေး၊ လူမှုလက်ခံမှု အမျိုးမျိုးပဲ။ ဒါပေမယ့် ခွဲခြားဆက်ဆံအကဲဖြတ်မှုတွေလည်း ရှိတယ်။ အရင်က လိင်တူကြိုက်ရင်ဆေးကုရမယ်လို့ ဆရာဝန်တွေတွေးခဲ့ဖူးတယ်။ ခုကျရောဂါမဟုတ်တော့ဘူး။ အရင်က အမျိုးသမီတွေ မဲပေးခွင့်မရှိဘူး။ အခုရှိတယ်။ အရင်က ကျွန်စနစ်မျိုး ဒီနေ့မရှိဘူး။ ဒီအခြေအနေတွေက အရင်ကတည်းက ရှိနေခဲ့တာဖြစ်နိုင်ပေမယ့် ဒါတွေကိုနားလည်ပုံက မိမိတို့ယဉ်ကျေးမှုက တည်ဆောက်ပေးတာပါ။

အချိန်ဆိုတာလည်း ဒီလိုပါပဲ။ စက္ကန့်၊ နာရီ၊ နောက်ဆုံးရက်၊ ပြက္ခဒိန် စသည်ဖြင့်။ ဒါတွေက လူသားတွေဖန်တီးထားတာတွေပါ။ အသုံးဝင်တယ်ဆိုတာ အမှန်ပါပဲ။ ဒါပေမယ့် သင်နေထိုင်တဲ့နေရာနဲ့အချိန်ပေါ်မူတည်ပြီး အချိန်ဆိုတာ မတူညီတဲ့ခံစားမှုရှိတယ်။ အနောက်တိုင်းစက်မှုလူ့အဖွဲ့အစည်းတွေမှာ အချိန်ကို တိုင်းတာ၊ ရောင်းဝယ်၊ ထိရောက်စွာအသုံးချတယ်။ ဌာနေလူမျိုးစုတွေရဲ့ယဉ်ကျေးမှုအများစုမှာတော့ အချိန်က သဘာဝနဲ့အတူလိုက်သွားတယ်။ ထပ်ကာထပ်ကာဖြစ်နေတယ်၊ ရက်ရောတယ်၊ အတူမျှဝေတယ်။ အချိန်ကို ထိတွေ့လို့မရဘူး၊ ဒါပေမယ့် ဒါက ကျွန်ုပ်တို့ဘဝတွေကို ထိန်းချုပ်ထားတယ်။ ကျွန်ုပ်တို့နာရီတွေက လူမှုသဘောတူညီချက်တွေပါ။ သိပ္ပံအရလည်း ကမ္ဘာပေါ်ကနေ အနီးဆုံး ကြယ်တာရာကို အရှိန်တခုနဲ့ ထွက်သွားပြီး ကမ္ဘာကို ပြန်လာရင် သွားသူက အချိန် နှစ်တရာကြာပေမယ့် ပြန်လာရင် ကမ္ဘာမှာ နှစ်တသန်းမက ကုန်နေနိုင်တယ်။ အားလုံးအတွက် တူနေတာ မဟုတ်ပါဘူး။ မိမိတို့ အလျင်နဲ့ ဆက်စပ်တယ်။

အသိပညာကို လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းက တည်ဆောက်တယ်လို့ပြောတာက ကျွန်ုပ်တို့ ဟာ အမှန်တရားဆိုတာကို ရှာဖို့မရနိုင်ဘူး၊ လူတွေကို ပယ်ထုတ်ပြီး သစ္စာဓမ္မကို ရှာလို့မရဘူး၊ မျှော်လင့်ချက်ကင်းတယ် ဒါမှမဟုတ် ဘာမှအရေးမကြီးဘူးလို့ မဆိုလိုဘူး။ ဒါက ကျွန်ုပ်တို့ကို အသိတရားအရာမှာ မထောင်လွှားဖို့ပြောတာပါ။ ဒါက ဘယ်အသိပညာမှ အပြည့်အဝမဟုတ်ဘူး၊ အမှန်တရားတိုင်းက သူ့အခြေအနေပေါ်မူတည်နေတယ်ဆိုတာ သတိပေးတာပါ။ အဓိကစနစ်တွေအပြင်ဘက်က အခြားသိမှတ်နည်းတွေအတွက် အမြဲနေရာချန်ထားဖို့ ပြောတာပါ။

ဒါက ပြောင်းလဲမှုအတွက်ကြိုးစားနေသူတွေ၊ ဆရာတွေ၊ သိပ္ပံပညာရှင်တွေ၊ ခေါင်းဆောင်တွေကိုလည်း သတိထားဖို့လိုတယ်လို့ ဆိုလိုတာပါ။ ကျွန်ုပ်တို့က တခုခုသိတယ်လို့ပြောတဲ့အခါ ဒါကိုဘယ်လိုသိလဲ? ဘယ်သူသင်ပေးတာလဲ? ဘယ်သူ့အသိပညာတွေလွဲနေလဲ? ပိုမိုလူများပါဝင်၊ ပိုမိုမျှတ၊ ပိုမိုပညာရှိစွာနဲ့ အသိပညာအသစ်တွေကို ဘယ်လိုတည်ဆောက်နိုင်မလဲ? ဆိုတာကို မေးဖို့လိုတယ်။

ဒီအသိနဲ့နေထိုင်တာက သိပ္ပံနဲ့အချက်အလက်တွေကို လျစ်လျူရှုဖို့မဟုတ်ဘူး။ လူသားတွေရဲ့အနက်ကောက်ယူမှုတွေကနေ အသိပညာတွေအားလုံးရောက်ရှိလာတယ်ဆိုတာ နားလည်ဖို့ပါ။ ကျွန်ုပ်တို့က သမိုင်းအပြင်ဘက်မှာမဟုတ်ဘူး။ ကျွန်ုပ်တို့က သမိုင်းထဲမှာပါ၊ ဘာသာစကား၊ ယဉ်ကျေးမှုနဲ့ အသိုင်းအဝိုင်းတွေက နက်ရှိုင်းစွာပုံဖော်ထားတာပါ။ ဗဟုသုတဆိုရာမှာ ကျောက်တုံးလေးတွေလိုက်စုသလို အမှန်တရားတွေကို စာအုပ်တွေ၊ သင်တန်းတွေမှာပဲ လိုက်စုနေရမယ်လို့ မဟုတ်ဘူး။ ပညာဟာ ရေနဲ့ပိုတူတယ်။ ဆက်စပ်နေတယ်။ သိတာတွေကို အစာချေပြီး ပြန်တွေးခြင်းများများလုပ်ဖို့လိုတယ်။ ပညာဟာ သီးသန့်မဟုတ်ဘူး။ ကျွန်ုပ်တို့က လောကကြီးကနေ မလွတ်မြောက်နေဘူး။ ဒီလောကထဲမှာ အဓိပ္ပါယ်တွေကို ဖန်တီးနေတာပါပဲ မဟုတ်လား။

မိမိတို့ အားလုံးဟာ ပြန်ထပ်ပုံစံတွေ ရှာဖွေသူတွေအဖြစ် ဘဝကို စတင်ကြတယ်။ မွေးတာ လအနည်းငယ်ပဲ ရှိသေးတဲ့ ကလေးက မျက်နှာတခု ရှေ့တိုးလာတဲ့အခါ ပြုံးရယ်ပြဖို့ သင်ယူတယ်။ ဒီအကျင့်ဟာလည်း တယောက်ယောက်က သင်ပေးခဲ့တာ မဟုတ်ဘဲ ဒါကို သူ့အနေနဲ့ သတိထားမိသွားလို့ပါ။ ငါ ပြုံးရင် တခြားသူမျက်နှာတွေက ပြန်ပြုံးတယ်ပေါ့။ ပြီးရင် ကောင်းမွန်တာလေးတွေ ခံစားရတယ်ပေါ့။ ဒီ အစောပိုင်း၊ မြင်ရခဲတဲ့ လုပ်ရပ်ဟာ တသက်တာလုံးအတွက် ပြန်ထပ်ပုံစံတွေရှာတဲ့ အလေ့အကျင့်တခုရဲ့ အစ နမူနာပဲ။

ပုံစံ အသိအမှတ်ပြုခြင်းဟာ မိမိတို့ "ဥာဏ်ရည်" လို့ ခေါ်တဲ့အရာအများစုရဲ့ နောက်ကွယ်က တိတ်တိတ်ကလေး ရှိနေတဲ့ ကျွမ်းကျင်မှု ဖြစ်တယ်။ ဘေခရာသီဥတု ဘယ်အချိန် ပြောင်းမလဲဆိုတာ မိမိတို့ ဘယ်လို သိလဲ၊ ဒါမှမဟုတ် တယောက်ယောက် အသံမမြှင့်ခင် သူတို့ ဒေါသထွက်တော့မယ်ဆိုတာ ဘယ်လို သိလဲဆိုတာတွေကို စဉ်းစားကြည့်ပါ။ မိမိတို့က သေးငယ်တဲ့ လက္ခဏာတွေကို မြင်ပြီး သူတို့ကို ဆက်စပ်လိုက်တယ်။ မျက်ခုံးပင့်လိုက်တာ၊ ရုတ်တရက် တိတ်ဆိတ်သွားတာ၊ စူးရှတဲ့ အသံထွက်တာမျိုးတွေပေါ့။ ဒါတွေက မိမိတို့ ဖတ်တတ်အောင် သင်ယူခဲ့တဲ့ ပုံစံတွေ ဖြစ်တယ်။ ပြီးရင် ဘာဖြစ်လာမလဲ မှန်းနိုင်တယ်။ အဲသည်စွမ်းရည်သာ မရှိရင် ဘဝကို ရှုပ်ထွေးနေလိမ့်မယ်။

ဒါပေမဲ့ ဒီ ကျွမ်းကျင်မှုက မျက်နှာအမူအရာတွေ ဖတ်တာ ဒါမှမဟုတ် မိုးရွာတာကို ခန့်မှန်းတာနဲ့တင် ရပ်တန့်မနေဘူး။ တကယ်တော့ ဒါဟာ ပိုပြီး နက်ရှိုင်းတဲ့ အရာတခု ဖြစ်လာနိုင်တယ်။ တကယ့် ထွင်းဖောက်ဝေဖန်နားလည်တဲ့ အတွေးအခေါ်ရဲ့ အစပေါ့။

နိုင်ငံရေးအကြောင်း ပြောနေတဲ့ လူတွေ အပြည့်ရှိတဲ့ အခန်းတခုထဲမှာ မိမိတို့ ရှိနေတယ်လို့ စိတ်ကူးကြည့်ပါ။ တချို့က ဒေါသထွက်နေမယ်။ တချို့က မျှော်လင့်ချက် ရှိနေမယ်။ လူတိုင်းမှာ ခိုင်မာအောင် ဆုပ်ကိုင်ထားတဲ့ သဘောထားတွေ ရှိမယ်။ မိမိတို့က တိတ်ဆိတ်စွာ နားထောင်မယ်။ တစ်ခုခုကိုလည်း သတိထားမိတယ်။ အဲ့ဒါက တချို့လူတွေက အသံအကျယ်ဆုံး ပြောတတ်ကြတယ်။ တချို့လူတွေက ဆုံးဖြတ်ချက်တွေကို လက်ဝါးကြီး အုပ်သွားတယ်။ ဒါတွေက စာအုပ်ထဲမှာ ဖတ်ရတဲ့ အချက်အလက်တွေ မဟုတ်ဘူး။ ဒါတွေက ဘဝထဲက ပုံစံတွေပဲ။ ဒါ့အပြင် တခါ မြင်လိုက်ပြီဆိုရင် မိမိတို့က မတူညီစွာ စဉ်းစားဖို့ စတင်လာတယ်။ မေးခွန်းတွေ မေးတယ်။ ဆူညံသံတွေရဲ့ အောက်ခံမှာ ဘာတွေ ရှိလဲဆိုတာကို တွေးတောတယ်။

တခါတလေ နိုင်ငံရေးမှာ ကြောက်ရွံ့မှု မြင့်တက်လာတဲ့အခါ သနားကြင်နာမှု ပျောက်ကွယ်သွားတယ်ဆိုတာကို မိမိတို့ သတိပြုမိနိုင်တယ်။ တခါတလေ မုန်းတီးမှုကြီးလာရင် ကိုယ့်အကျိုးကိုပါ ဖျက်ပြီး သူများကို ထိခိုက်အောင် လုပ်ချင်လာတယ်။

ဒီလိုနည်းနဲ့ ပြန်ထပ်နေတဲ့ပုံစံတွေကို ဖြစ်နေတဲ့အတိုင်း အသိအမှတ်ပြုခြင်းက ဝေဖန်ပိုင်းခြား တွေးခေါ်မှုအဖြစ် ကြီးထွားလာတယ်။

ဝေဖန်ပိုင်းခြား တွေးခေါ်မှုဆိုတာ အဆိုးမြင်နေတာကို ဆိုလိုတာ မဟုတ်ဘူး။ ဒါဟာ ပိုပြီး ရှင်းရှင်းလင်းလင်း မြင်တာကို ဆိုလိုတယ်။ ဒါဟာ မိမိတို့ ပြန်ထပ်ပုံစံတွေကို မြင်ရုံတင် မဟုတ်ဘဲ မေးခွန်းမေးတဲ့အခါ ဝေဖန်တွေးမှုဖြစ်လာတယ်။ ဘာ့ကြောင့် ဒီ ပုံစံလဲ။ ဘယ်သူတွေ အကျိုးခံစားရလဲ။ ဘာတွေ ပျောက်ဆုံးနေလဲ။ မိမိတို့က အပေါ်ယံပဲ လက်ခံတာကို ရပ်လိုက်တယ်။ အကြောင်းနဲ့ အကျိုးဆက်အကြောင်း မေးတယ်။ တခြားနည်းလမ်းတွေကို စိတ်ကူးယဉ်တယ်။

ကျောင်းသားတယောက်က သမိုင်းသင်ခန်းစာတိုင်းဟာ တူညီတဲ့ သူရဲကောင်းမျိုးနဲ့ စတင်တယ်ဆိုတာ မြင်နိုင်တယ်။  ဝေဖန်ပိုင်းခြားနိုင်လာရင် သူတို့က မေးလာနိုင်တာက ဘာ့ကြောင့် ဒီ သူရဲကောင်းတွေကို ပြောနေသင်နေသလဲ။ ချန်လှပ်ထားခဲ့တဲ့ သူတွေကရော ဘယ်လိုလဲ။ နိုင်ငံသားတယောက်က ရွေးကောက်ပွဲ သံသရာတိုင်းဟာ ကတိတွေနဲ့ အရှုပ်တော်ပုံတွေရဲ့ ဇာတ်ညွှန်းအတိုင်း သွားနေတယ်ဆိုတာ သတိထားမိနိုင်တယ်။ ပြီးတော့ သူတို့ တွေးတောနိုင်တာက ဘာလို့ ဒီလိုဖြစ်နေတာလဲ၊ စနစ်က ဘာဖြစ်နေတာလဲ။ ဒါက မိမိတို့ရဲ့ ဒီမိုကရေစီအကြောင်း ဘာပြောနေတာလဲ။

ပုံစံတွေက ချည်မျှင်တွေလိုပဲ။ ဝေဖန်ပိုင်းခြား တွေးခေါ်မှုဟာ သူတို့ကို ကမ္ဘာကြီးကို နားလည်အောင် ကူညီပေးတဲ့ အဝတ်စတခုအဖြစ် ရက်လုပ်ခြင်း လုပ်ငန်းပဲ။ ပုံပြင်တွေ၊ အလေ့အကျင့်တွေ၊ အာဏာတွေမှာ ချည်မျှင်တွေကို ပိုပြီး ကောင်းကောင်း မြင်လေလေ၊ မိမိတို့က ပိုပြီး ကောင်းမွန်တဲ့ မေးခွန်းတွေ မေးနိုင်လာလေလေပဲ။ ဒါ့အပြင် ပိုပြီး ကောင်းမွန်တဲ့ မေးခွန်းတွေနဲ့အတူ မိမိတို့က ပိုကောင်းတဲ့ လမ်းကြောင်းတွေကို ရွေးချယ်ဖို့ စတင်လာတယ်။ ပိုအသုံးကျတဲ့ အသိပညာတွေ ရလာတယ်။

ဒါကြောင့် ပြန်ထပ်ပုံစံ အသိအမှတ်ပြုခြင်းဟာ သင်္ချာပညာရှင်တွေ ဒါမှမဟုတ် သိပ္ပံပညာရှင်တွေအတွက် သက်သက် မဟုတ်ဘူး။ ဒါဟာ မိမိတို့ အားလုံးအတွက်၊ နေ့တိုင်း၊ ပညာရှိရှိ နေထိုင်ဖို့ ကြိုးစားတဲ့အခါ လိုအပ်တယ်။ ပြန်ထပ်ပုံစံတွေကို မိမိတို့ အသိအမှတ်ပြုတဲ့အခါ နောက်ခံအကြောင်းအရာတွေကို နားလည်အောင် လုပ်ဆောင်ဖို့ အစဖြစ်တယ်။ အဲဒီ ပုံစံတွေကို မိမိတို့ မေးခွန်းထုတ်တဲ့အခါ သူတို့ကို ပြောင်းလဲဖို့ ဖြစ်စေလာနိုင်တယ်။

ဒါ့အပြင် တခါတလေ ရိုးရှင်းတဲ့ မေးခွန်းလေးတွေက အပြောင်းအလဲ စတင်တာပဲ။ တခြားသူတွေ မမြင်နိုင်တဲ့ အရာတခုကို ရိုးရိုးလေးရှုမြင်ခြင်းနဲ့၊ ဘာကြောင့်လဲ၊ တခြားနည်းလမ်း ရှိနိုင်မလားလို့ တွေးတောခြင်းအားဖြင့်ပေါ့။

နယူတန်ဟာ ပန်းသီးလေးတွေ ကျလာတဲ့ ပြန်ထပ်ပုံစံကို ကြည့်ပြီး ဒြပ်ဆွဲအားကို တွေးခဲ့တယ်။ ပန်းသီးတွေ ကမ္ဘာပေါ်ကျရင် လမင်းကြီးက ကမ္ဘာပေါ် ဘာလို့ကျမလာသလဲ မေးလိုက်ရာက ကဲကုလသင်္ချာဘာသာရပ်ကြီးတခု ဖြစ်လာတယ်။

မိမိတို့ကော... ဘာပြန်ထပ်ပုံစံတွေ ကြည့်ပြီး၊ ဘာမေးခွန်းတွေ မေးကြမလဲ။

• အမြင်သာဆုံးသော အရာတို့ကို မကြာခဏ လျစ်လျူရှုမိတတ်ကြသည်။ 
  
  • The most visible things are often overlooked.
    
• ထမ်းပိုးရန် ဘာမှမရှိတော့ခြင်းသည် အလေးဆုံးသော ဝန်ထုပ်ဝန်ပိုး ဖြစ်သည်။ 
  
  • The heaviest burden is having nothing to carry on.
    
• လစ်ဟာနေသော နေရာကိုသာ ဖြည့်နိုင်သည်။ 
  
  • Only an empty space can be filled.
    
• အမှောင်ဆုံးနေရာတွင် အလင်းသည် ပို၍ ထင်ရှားစွာ ပေါ်လွင်သည်။ 
  
  • The light is most visible in the deepest dark.
    
• မည်သည့်အရာကိုမျှ လွယ်လွယ် မယုံကြည်တတ်မှုအပေါ် ယုံကြည်ခြင်းသည် ပညာရှိခြင်းဖြစ်သည်။ 
  
  • Believing not to believe anything easily is a way of wisdom.
    
• အာဏာစိုးမိုးမှုကို ဆန့်ကျင်တိုက်ခိုက်မှသာ အာဏာသည် တရားသည်။ 
  
  • Power is only justified if it asks against tyranny of power.
    
• ဖြေရှင်းနည်းသည် ပြဿနာ၏ အစိတ်အပိုင်းတစ်ခု ဖြစ်နေတတ်သည်။ 
  
  • The solution can be part of the problem.
    
• ဘဝကို နားလည်ရန် သေခြင်းတရားကို ဆင်ခြင်သုံးသပ်ရလိမ့်မည်။
  
  • To understand life, you must contemplate death.
    
• အသိတရားဟူသည် မိမိသိသည်မှာ နည်းပါးလှသေးကြောင်း နားလည်လာခြင်းပင်။
  
  • Knowledge is when you realize you know not much at all.
    
• စစ်မှန်သော တိုးတက်မှုဟူသည် စုဆောင်းမိသည်များဖြင့် တိုင်းတာခြင်း မဟုတ်ဘဲ စွန့်လွှတ်ခွာချနိုင်သည်များဖြင့် သိသာခြင်း ဖြစ်သည်။ 
  
  • True growth is measured by what you shed, not what you accumulate.
    
• အမြန်ဆုံးနည်းလမ်းမှာ အရှိန်လျှော့ခြင်းပင်။ 
  
  • The fastest way is to slow down.
    
• အလေးနက်ဆုံးသော သံကြိုးများသည် မမြင်နိုင်သော သံကြိုးများ ဖြစ်သည်။ 
  
  • The heaviest chains are the ones we cannot see.
    
• အမှန်တကယ် နားလည်ခြင်းသည် ရှုပ်ထွေးမှုမှ ပေါ်ထွက်လာတတ်သည်။ ၏
  
  • The truest understanding is born from confusion.
• မမြဲခြင်းသည်သာလျှင် မြဲသည်။ 
  
  • Impermanence is the only permanent thing.
• စစ်မှန်သော ထိန်းချုပ်နိုင်မှုသည် စွန့်လွှတ်ခြင်းမှ အစပြုသည်။ 
  
  • True control starts with letting go.
    
• အဆုံး၏အစသည် အစ၏အဆုံး ဖြစ်သည်။
  
  • The beginning of the end is the end of the beginning.
    
• သိပ္ပံဟူသည် တရားကိုယ်အစွဲကို ဆန့်ကျင်သော တရားကိုယ်အစွဲပင် ဖြစ်သည်။
  
  • Science is the dogma against dogma.
    
• အစွမ်းအထက်ဆုံး လုပ်ဆောင်မှုသည် မကြာခဏဆိုသလို လုပ်ဆောင်မှုတန့်လိုက်ခြင်းပင် ဖြစ်သည်။ 
  
  • The most powerful action is often inaction.
    
• နေရာလွတ် ဖန်တီးရန် နယ်နိမိတ်များ သတ်မှတ်ရမည်။ 
  
  • To create space, one must erect boundaries.
    
• လောကကြီးကို အမှန်တကယ် မြင်နိုင်ရန် သင် မျက်လုံးကို မှိတ်ထားရမည်။ 
  
  • To truly see the world, you must close your eyes.
    
• အရှိတရားကို လွယ်လွယ်ဖမ်းဆုပ်မရရှိနိုင်။ 
  
  • What is most real cannot be realized easily.
    
• ကျွန်ုပ်တို့၌ လွတ်လပ်ဆန္ဒရှိသည်ဟု ယုံကြည်ရုံမှတပါး အခြားရွေးချယ်စရာ မရှိ။ 
  
  • We have no choice but to believe that we have free will.
    
• ရွေ့လျားခြင်းကို နားလည်မှသာ ရပ်တန့်နိုင်မည်။ 
  
  • Only when we understand moving, we can stop.
    
• ပြည့်စုံခြင်းစိတ်သို့ သွားရာလမ်းသည် ပြင်းပြသော ဆန္ဒများ ကင်းသော လမ်းပင်။
  
  • The path to fulfillment is the path without strong desires.
    
• သင်ကိုယ်တိုင်၏ဘဝ ဖြစ်နိုင်ရန် ဘာမှမဟုတ်သူ ဖြစ်လာရမည်။ 
  
  • You have to become nobody to be yourself.
    
• စစ်မှန်သော အနန္တတွင် အကန့်အသတ်ရှိခြင်း ပါဝင်ရမည်။ 
  
  • True infinite must contain finite.
    
• တည်ရှိမှုကို မရှိခြင်း၏ ကျယ်ပြန့်မှုဖြင့် သတ်မှတ်နိုင်သည်။ 
  
  • Presence is defined by the vastness of absence.
    
• အဆုံးစွန်သော လွတ်လပ်ခြင်းဟူသည် သင်မည်မျှ ချည်နှောင်ခံထားရကြောင်း နားလည်ခြင်းပင် ဖြစ်သည်။ 
  
  • The ultimate freedom is realizing how bound you are.
    
• အနက်ရှိုင်းဆုံးသော အဓိပ္ပာယ်ကို ရှာဖွေရန် အဓိပ္ပာယ်မဲ့ခြင်းကို လက်ခံပွေ့ပိုက်ရမည်။ 
  
  • To find the most profound meaning, one must embrace meaninglessness.
    
• စနစ်တကျရှိခြင်းသည် ရှုပ်ထွေးမှု၏ ပုံစံတစ်မျိုးမျှသာ ဖြစ်သည်။ 
  
  • Order is merely a specific manifestation of chaos.
    
• အရာခပ်သိမ်းကို မေးခွန်းထုတ်ခြင်းကိုယ်၌က အဖြေပင် ဖြစ်သည်။ 
  
  • To question everything itself is the answer.
    
• ပြဿနာကို နားလည်ခြင်းဟူသည် အမှန်တကယ် ပြဿနာ မရှိခဲ့ကြောင်း သဘောပေါက်ခြင်းပင်။ 
  
  • The understanding of the problem is realizing there was no actual problem.
    
• အခိုင်မာဆုံးသော အရာသည် ဗလာနတ္တိ ဖြစ်သည်။ 
  
  • The most solid thing is emptiness.
    
• ရှိရှိသမျှ ဖြစ်တည်မှု အားလုံး၏ အရင်းအမြစ်သည် နတ္ထိ/မရှိခြင်းပင် ဖြစ်သည်။ 
  
  • The source of all beings is non-being.
    
• ပညာကိုသင်ယူရန် ရှိပြီးသားအမြင်ကို ပြန်ခွာစွန့်ရလိမ့်မည်။ 
  
  • To learn something, one needs to unlearn first.
    

ဘဝမှာ အရေးအရာတွေ ကို နားလည်အောင် အရမ်းကြိုးစားတဲ့ အခိုက်အတန့်တွေ ရှိတယ်။ အဖြေတွေရချင်တာ၊ ရှင်းလင်းမှုတွေ နဲ့ ထိန်းချုပ်မှုရှိတဲ့ ခံစားချက်ကို မိမိတို့ လိုချင်တဲ့အခါတွေလည်း ရှိတယ်ပေါ့။ ဒါပေမဲ့ ဘဝက အမြဲတမ်း ဒီလို အလုပ်လုပ်တာ မဟုတ်ဘူး။ ဆိုလိုတာက မကြာခဏဆိုသလို ဝိရောဓိဖြစ်တာတွေ၊ တပြိုင်နက်တည်း ဦးတည်ရာ နှစ်ခု သွားနေသလို ထင်ရတဲ့ စိတ်ကူးတွေ နဲ့ ကြုံတွေ့စေတယ်။ အစပိုင်းမှာ ဒါတွေ က မကိုက်ညီတဲ့၊ ကျိုးပဲ့နေတဲ့ အစိတ်အပိုင်းတွေလိုပဲ စိတ်ပျက်စရာ ကောင်းတယ်လို့ ခံစားရနိုင်တယ်။ ဒါပေမဲ့ အချိန်ကြာလာတာနဲ့အမျှ သေသေချာချာ ကြည့်ရင် တခြားအရာ တခုကို မိမိတို့ မြင်နိုင်တယ်။ အဲ့ဒါက ဒီ ဆန့်ကျင်ဘက် ဝိရောဓိတွေ၊ ဒီ ပဋိပက္ခတွေ ဟာ မိမိတို့ တွေးခေါ်မှု ရဲ့ အားနည်းချက် တွေ မဟုတ်ဘဲ ပိုနက်နဲတဲ့ နားလည်မှုဆီကိုရောက်နိုင်မယ့် လျှို့ဝှက်တံခါးတွေ ဖြစ်တယ်။

ဉာဏ်ပညာဟာ မိမိတို့ဆီကို ခိုင်မာတဲ့ ခေါင်းစီးတွေ ဒါမှမဟုတ် ကျယ်လောင်တဲ့ ကြေညာချက်တွေ နဲ့ ရောက်လာတာ မဟုတ်ဘူး။ တိတ်တိတ်လေး ရောက်လာတယ်။  အချက်အလက် တွေ သိတာ ဒါမှမဟုတ် စကားပြောဆိုမှုမှာ လိမ္မာပါးနပ်တာနဲ့ ပညာဟာ အတူတူ မဟုတ်ဘူး။ ဉာဏ်ပညာဆိုတာ မိမိတို့မှာ အဖြေတွေ အားလုံး မရှိဘူးလို့သိတာ၊ ပြီးတော့ ဖြစ်ကောင်းဖြစ်နိုင်တာက ခိုင်မာတဲ့ အဖြေတွေ ဘယ်တော့မှ ရှိမှာ မဟုတ်ဘူးဆိုတာကို လက်ခံတဲ့အခါ ပညာအားဖြင့် ကြီးထွားလာတာ ဖြစ်တယ်။ ဒါက အာကျယ်ကျယ်နဲ့ သိလာတာ မဟုတ်ဘူး။ ပညာက တိုးတိုးလေး ပြောနိုင်တယ်။ ပညာဟာ ပုစ္ဆာတွေ ထဲမှာ၊ မသေချာမှု နဲ့ သံသယကြား တိတ်ဆိတ်တဲ့ နေရာတွေမှာ နေထိုင်တတ်တယ်။

တခုခုသင်ယူတာကို စဉ်းစားကြည့်ပါ။ မိမိတို့ များသောအားဖြင့် ဒါကို လှေကား တထစ်ချင်း တက်ရတဲ့ လှေကား တခုလို မြင်ယောင်ကြတယ်။ အချက်အလက် တခုစီက လှေကားထစ်အသစ် တထစ်ပေါ့။ ဒါပေမဲ့ တကယ့်လက်တွေ့ သင်ယူမှုက ကျယ်ပြန့်တဲ့ ပင်လယ်ကြီး ရဲ့ ကမ်းခြေမှာ ရပ်နေတာနဲ့ ပိုတူတယ်။ မိမိတို့ ပို နားလည်လေလေ၊ မိမိတို့ မနားလည်တာ ဘယ်လောက် များလဲဆိုတာ ပိုမြင်လေလေပဲ။ ဒါက မဝါးကြွားဖို့ သတိပေးသလို လှပစွာရှိတာလည်း ဖြစ်တယ်။ မိမိတို့ အဖြေတခု ရတိုင်း နောက်ထပ် မေးခွန်း ဆယ်ခုမက ပွင့်လာရမယ်။ မသိသေးတာကို သိလာခြင်းဟာ အရသာ ရှိနေရမယ်။ ဒါက ကျရှုံးတာ မဟုတ်ဘူး။ ဒါက သင်ယူမှု ရဲ့ သဘာဝပဲ ဖြစ်တယ်။ တကယ့် ဉာဏ်ပညာက မိမိတို့ မသိသေးတာ ဘယ်လောက် များလဲဆိုတာကို သိမှတ်တဲ့ အခိုက်အတန့်မှာ စတင်တယ်။ မသိတာဟာ အနန္တရှိတယ်။

နောက်တခုတွေးစို့။ ရှေ့ကို ဆက်သွားဖို့ ဖို့ တခါတလေ မိမိတို့ ရပ်ဖို့ ဖို့ လိုအပ်တယ်။ ကိုယ် ဘယ်သူ ဖြစ်တယ် ဆိုတာ သိရှိဖို့ ဖို့ တခါတလေ အရင် နည်းနည်းလမ်းပျောက်ဖို့ ဖို့ လိုအပ်တယ်။ ဒါက ထူးဆန်းတယ်၊ မှားတယ်လို့တောင် ထင်မြင်နိုင်တယ်။ ဒါပေမဲ့ ရှုပ်ထွေးမှုက အမြဲတမ်း ရန်သူ မဟုတ်ဘူး။ မိမိတို့ရဲ့ အဓိပ္ပာယ် အရှိဆုံး အခိုက်အတန့် တွေ၊ မိမိတို့ တကယ် ကြီးထွားဖွံ့ဖြိုးတဲ့ အခိုက်အတန့် တွေဟာ မသေချာမှုတွေအတွင်းမှာ ရောက်လာတယ်။ လမ်းကြောင်း ရှင်းလင်း မနေတဲ့အခါ မိမိတို့ အတွင်းဘက်ကို စတင် ကြည့်တယ်။ ပြီးတော့ ဒီလို လုပ်ဆောင်ရာမှာ မိမိတို့ အရင်က သတိမထားမိခဲ့တဲ့ အရာတွေ ကို ရှာတွေ့တယ်။ မတူညီတဲ့ ရှင်းလင်းမှု ပုံသဏ္ဌာန်တခု စတင် ထွက်ပေါ်လာတယ်။

မိမိတို့ ကမ္ဘာကြီးဟာ ယူဆယုံမှတ်မှုတွေ ခိုင်မာနေအောင် ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် ပြောပြတဲ့ ဇာတ်လမ်း တွေ နဲ့ ပြည့်နေတယ်။ နိုင်ငံတွေ၊ ပိုက်ဆံ တွေ၊ စည်းမျဉ်း တွေ လို အရာတွေ ကို မိမိတို့ ယုံကြည်တယ်။ ဒါ တွေ ထဲက ဘယ် တခု ကိုမှ သစ်ပင် ဒါမှမဟုတ် ကျောက်တုံး တခုကို ကိုင်တွယ်နိုင်တဲ့ နည်းလမ်းအတိုင်း အခိုင်အမာ ရှင်းထောက်ပြပြီး မကိုင်တွယ်နိုင်ဘူး။ ဒါပေမဲ့ ဒါတွေ က တကယ့်အရာတွေ လို ခံစားရတယ်။ ဘာလို့လဲဆိုတော့ ဒါတွေ က အရေးကြီးတယ်လို့ မိမိတို့ လူအားလုံး သဘောတူကြလို့ပဲ။ ဒီ မျှဝေထားတဲ့ ယုံကြည်မှု တွေက မိမိတို့ လူ့အဖွဲ့အစည်းတွေ နဲ့ ဘဝတွေ ကို ပုံသဏ္ဌာန် ပေးတယ်။ ကမ္ဘာကြီးဟာ အမြဲတမ်း ပြောင်းလဲနေတယ်၊ ဘာတခုမှ ပုံသေ မဟုတ်ဘူးဆိုတာကို မိမိတို့ သိကောင်း သိနိုင်တယ်။ ဒါပေမဲ့ အနတ္တလောကမှာတောင် လူဟာရပ်တည်ဖို့ အတွက် ခိုင်မာတဲ့ အရာ တခုကို လိုအပ်နေတုန်းပဲ။ ဒါကြောင့် မိမိတို့ဟာ သီးခြား စိတ်ကူး တွေ၊ သီးခြား ဇာတ်လမ်း တွေကို ကိုင်ဆွဲထားဖို့ ရွေးချယ်ရလိမ့်မယ်။ ဒါဟာ ဖြစ်တည်မှုပဲ။ ဒါဟာ ဦးနှောက်က လုပ်ကိုလုပ်မယ့်အရာပဲ။ သူတို့ဟာ တင်းကျပ်တဲ့ အဓိပ္ပာယ်အရ "သစ္စာတရားလိုမှန်တာတွေ" မဟုတ်ရင်တောင် သူတို့က အသုံးဝင်တယ် မဟုတ်လား။ သူတို့က အတူတူ နေထိုင်ဖို့၊ အတူတူ အိပ်မက် မက်ဖို့ နဲ့ အနာဂတ်တွေ ကို အတူတူ တည်ဆောက်ဖို့ ကူညီတယ်မဟုတ်လား။

ဒါကြောင့် ဝိရောဓိဟာက အမြစ်ဖြုတ် တခုရွေးဖြေရှင်းရမယ့် ပြဿနာမဟုတ်ဘူး။ ဒါက ဆရာပဲ။ အရာ နှစ်ခုဟာ တချိန်တည်းမှာ မှန်နိုင်တယ်ဆိုတာကို ပြသတယ်၊ သူတို့က အချင်းချင်း ဆန့်ကျင်နေသလို ထင်ရရင်တောင်မှ မှန်နေနိုင်တာပေါ့။  စဉ်းစားကြည့်ပါ။ ခိုင်မာမှုထဲမှာ မသေချာတာ ဖြစ်နိုင်တယ်။ လွှတ်ချပြီး ထိန်းချုပ်နိုင်သွားတာ ဖြစ်နိုင်တယ်။ ရပ်ရမယ့်အချိန် သိရင် ပိုကြီးမားတဲ့ တိုးတက်မှု လုပ်နိုင်တယ်။ ဒီ စိတ်ကူး တွေ က ဝိရောဓိအချင်းချင်း ဖယ်ရှားတာ မဟုတ်ဘူး။ သူတို့က မိမိတို့ကို ချဲ့ထွင်ပေးတယ်။ သူတို့က မိမိတို့ကို ပို နက်ရှိုင်းတဲ့၊ ပို ကြင်နာတဲ့၊ ပိုပွင့်လင်းတဲ့ လူသား တွေ ဖြစ်လာစေနိုင်တယ်။

ဒါ့အပြင် အကြီးမားဆုံးလို့ ပြောချင်ပြောနိုင်တဲ့ ဝိရောဓိက ပညာပဲ။ မိမိတို့ဟာ ဉာဏ်ပညာကို လမ်းရှည်ကြီး ရဲ့ အဆုံးမှာ ရှိတဲ့ ရတနာ တခုလိုလို မကြာခဏ ရှာဖွေကြတယ်။ ဒါပေမဲ့ ဉာဏ်ပညာက မိမိတို့ အနိုင်ရ၊ အပိုင်သိမ်းရတဲ့ ဆု မဟုတ်ဘူး။ ဒါက မိမိတို့ ခရီးသွားတဲ့ နည်းလမ်းပဲ။ ဝိရောဓိတွေ ကြုံရတိုင်း မသက်မသာ ဖြစ်တာကို အလျင်စလို ဖြေရှင်းဖို့၊ နှစ်ခုတခုရွေးဖို့ လုပ်တာထက် ဝိရောဓိနဲ့ အတူတူနေထိုင်နိုင်တဲ့ နည်းလမ်းပဲ။ ဒါက မသိမှုမောဟရဲ့ အလယ်မှာ ပြုံးတတ်အောင် သင်ယူတဲ့ နည်းလမ်းပဲ။ အဖြေတွေ မဟုတ်ဘဲ မေးခွန်း တွေကို မိမိတို့ နှလုံးသားထဲမှာ ကိုင်ထားတဲ့ နည်းလမ်းပဲ။

ပဋိပက္ခကို မကြောက်မလန့်ဘဲ မိတ်ဆွေဟောင်းတယောက်လို ကြိုဆိုလိုက်ပါ။ ဒါက မိတ်ဆွေကို စိန်ခေါ်လိမ့်မယ်။ ဒါက မိတ်ဆွေကို အံ့အားသင့်စေလိမ့်မယ်။ ဒါပေမဲ့ အချိန်ကြာလာတာနဲ့အမျှ ဒါက မိမိ ရှာဖွေနေတယ်လို့ ထင်ခဲ့တဲ့ ဘယ်အရာ တခု ထက်မဆို ပိုပြီး နူးညံ့တဲ့၊ ပို နက်ရှိုင်းတဲ့၊ ပိုထွန်းပတဲ့ ပညာပုံသဏ္ဌာန်တခုကို တွေ့ရှိနိုင်ပါလိမ့်မယ်။